Trybuna honorowa pierwszej niemieckiej manifestacji na Rynku w Bielsku (16 września 1939) po wkroczeniu wojsk niemieckich do Bielska i Białej
26 sierpnia 1939 roku na wieść o zawarciu dzień wcześniej sojuszu polsko-brytyjskiego, Adolf Hitler odwołuje pierwotnie wyznaczoną na ten dzień napaść na Polskę. Ponownie rozkaz ataku zostaje wydany 31 sierpnia.
1 września 1939 o godzinie 4.45 Trzecia Rzesza bez wypowiedzenia wojny rozpoczyna zbrojne działania wobec Państwa Polskiego. Jest to początek II wojny światowej.
Wojna narzucona światu przez Niemcy była wojną totalną, wydaną wszystkim i o wszystko. Tu nie chodziło tylko o pokonanie przeciwnika, zabór jego ziem i pozbawienie naturalnego prawa do niepodległości państwowej, celem tej wojny było fizyczne zniszczenie napadniętych i całkowita biologiczna zagłada podbitych narodów.
Butna pieśń niemieckich oddziałów szturmowych – S.A. (Sturm-Abteilungen) zwiastowała:
„Dziś należą do nas Niemcy, a jutro cały świat”.
Adolf Hitler mówił w dniu 22 sierpnia 1939 w Obersalzbergu na odprawie wyższych oficerów niemieckich sił zbrojnych, poświęconej przygotowaniu ataku na Polskę: „Naszą siłą jest nasza szybkość i brutalność. Dżingis-Chan skazał na śmierć miliony kobiet i dzieci świadomie i z wesołym sercem. Historia widzi w nim tylko wielkiego założyciela państwa. Co głosić o mnie będzie słaba zachodnioeuropejska cywilizacja, jest mi obojętne. Wydałem rozkaz i każę każdego rozstrzelać, kto by chociaż jednym słowem usiłował krytykować, iż celem wojny nie jest osiągnięcie oznaczonych linii, lecz fizyczne zniszczenie przeciwnika. W tym celu przygotowałem na razie tylko na wschodzie moje oddziały Totenkopf (Formacja Trupiej Czaszki, specjalne oddziały SS do celów masowej eksterminacji ludności podbitych krajów), rozkazując im zabijać bez miłosierdzia, bez litości, mężczyzn, kobiety i dzieci polskiego pochodzenia i polskiej mowy. Tylko w ten sposób zdobędziemy przestrzeń życiową, której potrzebujemy. Kto dziś jeszcze mówi o wytępieniu Ormian ? (...) Polska zostanie wyludniona i zasiedlona Niemcami (...)”
Pierwsza niemiecka manifestacja na Rynku w Bielsku po wkroczeniu wojsk niemieckich do Bielska i Białej
Niemcy uderzyli na Polskę dwiema grupami armii: Grupą Armii „Północ” (3 armia – gen Georg von Kuchler i 4 armia – gen. Gunther von Kluge) pod dowodztwem gen. Fedora von Bocka oraz Grupą Armii „Południe” (8 armia - gen. Johannes Blaskowitz, 10 armia – gen. Walther vo Reichenau i 14 armia – gen. Wilhelm List) pod dowodztwem gen. Gerda von Rundstedta. Wspólnie z Wermachtem (do polskich miejscowości na Podhalu) wkraczają wojska słowackie.Siły niemieckie liczyły 1,85 mln żołnierzy, ok. 10 tys. dział, 2800 czołgów i 2085 samolotów.
Zerwane sklepienie na ul. 3 Maja w Bielsku w wyniku wysadzenia tunelu kolejowego
Naczelne dowództwo Wojska Polskiego przeciwstawiło tym siłom osiem armii: „Karpaty” (gen. Kazimierz Fabrycy), „Kraków” (gen. Antoni Szylling), „Łódź” (gen. Julisz Rómmel), „Poznań” (gen. Tadeusz Kutrzeba), „Pomorze” (gen. Władysław Bortnowski), „Modlin” (gen. Czesław Młot-Fijałkowski), odwodowa „Prusy” (gen. Stefan Dąb –Biernacki). Siły te liczyły 1,2 mln żołnierzy, 4,3 tys. dział, 800 czołgów i samochodów pancernych oraz 407 samolotów.
Wysadzony tunel kolejowy na ul. Zamkowej w Bielsku
Działania wojenne dzieli się zazwyczaj na trzy etapy: 1 – 9 września (bitwa o główną linię frontu), 10 – 16 września (działania obronne w głębi kraju) i 17 września – 6 października (po wkroczeniu armii sowieckiej – walki ostatnich zgrupowań i ośrodków oporu).
Wysadzony tunel kolejowy na ul. 3 Maja w Bielsku
Wkroczenie wojsk niemieckich do Bielska i Białej (ul. Cieszyńska w Bielsku)
Już w pierwszych dniach Wehrmacht dokonuje pierwszych masowych egzekucji, zarówno na polskich jeńcach wojennych, jak i na ludności cywilnej, w tym na dzieciach (m.in. w Czastarach, Mieleszynie, w powiecie kłobuckim, Parzymiechach, Wieruszowie, Łaziskach, Torzyńcu, Skomielnej Białej, Rokicinach), 2 IX powstaje obóz koncentracyjny Stutthof (deportowano tu pierwszych 250 Polaków aresztowanych na terenie Wolnego Miasta Gdańska). 3 IX wojnę Trzeciej Rzeszy wypowiadają Wielka Brytania, Francja, Australia, Indie, Kanada i Nowa Zelandia. Niemcy zwracają się do Sowietów o rozważenie możliwości wkroczenia Armii Czerwonej do Polski na podstawie podpisanego niemiecko-sowieckiego paktu i dołączonego do niego tajnego protokołu z 23 sierpnia 1939 r. Polski korytarz zostaje przełamany przez niemieckie armie 3 i 4. Armia „Pomorze” rozpoczyna odwrót na Toruń. 4 IX w wyniku przegrupowania sił polskich powołano Armię „Lublin”(gen.Tadeusz Piskor). Oddziały niemieckie zajmują m.in. Kalisz, Leszno, Ostrów Wielkopolski. Marszałek Edward Rydz-Śmigły wydaje 5 IX rozkaz nakazujący wycofywanie się polskich oddziałów na linię Wisły i Sanu. Wehrmacht zajmuje m.in. Bydgoszcz, Grudziądz i Kielce.
Wkroczenie wojsk niemieckich do Bielska i Białej (ul. Cieszyńska w Bielsku)
Niemieccy mieszkańcy Bielska owacyjnie witają niemiecki oddział wojskowy (Rynek)
Przemarsz niemieckiej kolumny wojskowej (Rynek w Bielsku)
6 IX po przeformowaniu armii „Karpaty” i części armii „Kraków” powstaje armia „Małopolska” (gen. A.Szylling), agresor wkracza m.in. do Jarocina, Nowego Sącza i Krakowa. Załoga Westerplatte kapituluje 7 IX, zostaje zdobyty Toruń. Rząd i Naczelny Wódz WP opuszczają Warszawę. 8 IX powstaje Armia „Warszawa” (gen. J. Rómmel). W ręce wroga wpada m.in. Inowrocław i Łódź. Największa bitwa tej kampanii, bitwa nad Bzurą rozpoczyna się 9 IX i ze strony polskiej prowadzą ją armie „Poznań” i „Pomorze” (dowodził gen. T.Kutrzeba). Zostaje powołana Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” (gen. F. Kleeberg). 10 IX kończą się walki nad Wizną. 12 IX Wehrmacht osiąga przedpola Lwowa a 14 IX wkracza do Gdyni, dzień później pada Białystok. We wczesnych godzinach rannych 17 września wojska sowieckie podzielone na Front Białoruski i Ukraiński, przekraczają wschodnią granicę Polski. W agresji uczestniczy 1,5 mln żółnierzy, 1,8 tys. samolotów i ok. 6 tys. czołgów. Zaatakowanego obszaru bronił niespełna stutysięczny Korpus Ochrony Pogranicza. Armia Czerwona zajmuje kolejno: Baranowicze, Tarnopol, Równe, Wołożyn, Zdołbunów i in. Niemcy zajmują Lublin i twierdzę Brześć. W nocy z 17 na 18 IX teren Rzeczypospolitej opuszczają jej naczelne władze. Następuje koniec bitwy nad Bzurą, resztki polskich wojsk próbują przebić się do okrążonej przez Niemców Warszawy. 19 IX sowiecka armia zajmuje m.in. Kobryń, Kuty, Prużany i Wilno. 20 IX kapitulują armie polskie „Kraków” i „Lublin”. Na terenie Rumunii ostatni swój rozkaz wydaje Naczelny Wódz, marszałek E. Rydz-Śmigły i kończy go słowami: Położenie się zmieni, wojna jeszcze trwa. Będziecie jeszcze bić się o Polskę i wrócicie do Polski, przynosząc jej zwycięstwo. 22 IX kończą się walki o Lwów, który gen. W. Langner przekazuje Armii Czerwonej. W Brześciu n. Bugiem odbywa się tzw. defilada zwycięstwa, którą przyjmują wspólnie gen. Heinz Guderian ze strony niemieckiej i gen. Kriwoszyn ze strony sowieckiej (Stalin mówił, że przyjaźń niemiecko-sowiecka przypieczętowana została krwią). Bitwa pod Tomaszowem kończy się kapitulacją wojsk polskich 23 IX. Dzień później wojska sowieckie zajmują m.in Augustów, Sejny, Hrubieszów, Drohobycz i borysławskie zagłębie naftowe a 25 IX Suwałki. 26 IX działania wojenne kończy armia „Modlin” a Sowieci zajmują m.in. Zamość, Chełm, Rawę Ruską i Sambor (tu jednostka dow. przez gen. W. Andersa stacza bitwę 27.IX z dywizją sowiecką). Warszawa kapituluje 28 IX. Trzecia Rzesza i ZSRR podpisują „Układ o granicach i przyjaźni”, który określił granicę wzajemnych interesów państwowych na rzekach Pisie, Narwi, Bugu i Sanie. Dowódcą formowanych oddziałów polskich we Francji zostaje gen. W. Sikorski. 29 IX kapituluje Twierdza „Modlin”, a 30 IX w Paryżu zaprzysiężony zostaje na Prezydenta RP Władysław Raczkiewicz. Premierem rządu mianowano gen. W. Sikorskiego, który ogłasza protest przeciwko niemiecko-sowieckiemu układowi. W pobliżu Janowa Lubelskiego i pod Milanowem dochodzi do starć oddziałów polskich z wojskami sowieckimi. 1 X na Kielecczyźnie rozpoczyna działalność partyzancką Oddział Wydzielony WP pod dowództwem mjr H. Dobrzańskiego (ps. Hubal). Rejon Umocniony Hel kapituluje 2 X i w tym dniu rozpoczyna się pod Kockiem ostatnia walka regularnych oddziałów polskich z Niemcami - bitwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. 3 X potyczką pod Annopolem wojska polskie kończą kampanię sowiecko-polską. W Warszawie 5 X A. Hitler przyjmuje defiladę Wehramchtu. Kończy się Bitwa pod Kockiem (akt kapitulacyjny gen. Kleeberg podpisał 6 X 1939).
Senator Rudolf Wiesner wśród oficerów niemieckich na pierwszej niemieckiej manifestacji (16 września 1939 - Rynek w Bielsku)
Polska na frontach niemieckim i sowieckim poniosła klęskę, ale nie podpisano aktu kapitulacji czy też porozumienia o zawieszeniu broni. Za granicę przedostało się 76 tys. żołnierzy. W przybliżeniu, w kampani zginęło 95 tys żołnierzy i oficerów, 100 tys. zostało rannych, 600 tys. dostało się do niewoli niemieckiej, a 230 tys. do niewoli sowieckiej.
Marek Matlak
