Tym razem chcę zaproponować wycieczkę wzdłuż Szlaku Architektury Drewnianej.
Szlak Architektury Drewnianej to wspólne przedsięwzięcie trzech województw: śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Istnieją plany dołączenia do tego przedsięwzięcia jeszcze województwa opolskiego.
W województwie śląskim szlak ma 1060 km długości i obejmuje 93 obiekty oraz zespoły architektury drewnianej: kościoły, kaplice, dzwonnice, chałupy, karczmy, leśniczówki, pałacyk myśliwski, obiekty gospodarcze (młyn wodny i spichlerze) – w ich naturalnym otoczeniu. Na szlaku znajdują się też dwa skanseny: Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie i Zagroda Wsi Pszczyńskiej w Pszczynie. Wszystkie obiekty na szlaku oznakowane są tablicami informacyjnymi.
Dla ułatwienia zwiedzania, cały szlak w naszym województwie został podzielony na kilka pętli:
- Pętlę Częstochowską (C) długości 180 km,
- Pętlę Gliwicką (G) długości 160 km,
- Pętlę Rybnicką (R) długości 130 km,
- Pętlę Pszczyńską (P) długości 135 km
- Pętlę Beskidzką (B) długości 120 km.
W punktach węzłowych umieszczono 6 zbiorczych tablic informacyjnych. Szlak uzupełniają ekspozycje etnograficzne i historyczne w muzeach: w Częstochowie, w Gliwicach, Archidiecezjalnym w Katowicach, Regionalnym „Stara Zagroda” w Ustroniu, Beskidzkim w Wiśle, w Żywcu, w Ośrodku Kultury i Edukacji Regionalnej w Koszęcinie, w Izbie Regionalnej Stara Chałupa w Milówce.
Szczegóły, wraz z mapkami, znaleźć można na stronach internetowych:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Szlak_architektury_drewnianej_(wojew%C3%B3dztwo_%C5%9Bl%C4%85skie)
http://www.wrota.podkarpackie.pl/pl/turystyka/szlaki/drewno
http://www.silesia-region.pl/sad/
Proponuję jedną z bliższych pętli – pszczyńską
SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ - PĘTLA PSZCZYŃSKA
długość szlaku: 135 km
opis: Pszczyna – Ćwiklice – Grzawa – Miedźna – Góra – Jawiszowice – Wilamowice – Stara Wieś – Bestwina – Komorowice – Jasienica – Bielowicko – Skoczów – Ogrodzona – Zamarski – Kończyce Wielkie – Kaczyce – Zebrzydowice – Pielgrzymowice – Strumień – Wisła Mała – Łąka – Pszczyna.
Pętla jest fragmentem Trasy Głównej i ma połączenie z Pętlą Rybnicką (Pielgrzymowice – Jastrzębie Zdrój lub Zebrzydowice – Gołkowice) oraz odcinek wspólny z Pętlą Beskidzką (Komorowice – Skoczów).
Do zobaczenia i zwiedzenia mamy następujące obiekty:
Kościół w Bielowicku XVI - XIXw
Kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca z 1701 r., konstrukcji zrębowej z sobotami, oszalowany i pokryty gontem, wieża nad nawą. We wnętrzu wyposażenie z XVI - XIX w. Miejsce pielgrzymkowe Skoczowian od 1756 r.
Kościół w Zamarskach XVIII w
Kościół parafialny Św. Rocha z 1731 r., konstrukcji zrębowej, dach kryty gontem, od zachodu wieża z 1585 r. z izbicą, kryta hełmem stożkowym. Wyposażenie barokowe (3 ołtarze 1730-40).
Kościół w Kończycach Wielkich z XVIII w
Kościół parafialny p.w. Michała Archanioła z 1777 r., ze starszą wieżą z 1751 r. (z poprzedniego kościoła). Wyposażenie wnętrza barokowe i rokokowe z XVIII i XIX w.
Najstarszą częścią drewnianego kościoła jest pochodząca z poprzedniego obiektu drewniana wieża z 1751 r. Do niej to dobudowano w 1777 r.
korpus główny świątyni. Obiekt został przebudowany pod koniec XIX wieku. We wnętrzu zwraca uwagę XIX-wieczna polichromia oraz barokowo- rokokowe wyposażenie kościoła.
Kościół w Kaczycach z XVII w
Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego sprzed 1620 r., przeniesiony w 1972 r. z Ruptawy, konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty gontem, wieża czołowa. Wewnątrz m.in. obrazy z XVII w.
Kościół w Pielgrzymowicach z XVII w
Kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny z 1675 r., konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty gontem, przybudówka z lożą kolatorską, kaplica, od zachodu wieża konstrukcji słupowej z 1746 r. Wnętrze barokowe z XVIII w.
Kościół w Wiśle Małej z XVIII w
Drewniany kościół Św. Jakuba Mł. i Matki Bożej Dobrej Rady z lat 1775–82 położony w dzielnicy Wisła Mała.
Kościół w Pszczynie-Łące z XVII w
Kościół parafialny w Pszczynie Łące p.w. Św. Mikołaja z 1660 r., konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty gontem, wieża wolnostojąca konstrukcji słupowej. Wewnątrz m.in. Stacje Męki Pańskiej XVIII/XIX w.
Skansen w Pszczynie
Kościół parafialny w Pszczynie Łące p.w. Św. Mikołaja z 1660 r., konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty gontem, wieża wolnostojąca konstrukcji słupowej. Wewnątrz m.in. Stacje Męki Pańskiej XVIII/XIX w.
Kościół w Ćwiklicach XVI/XVII w
Kościół parafialny w Pszczynie Łące p.w. Św. Mikołaja z 1660 r., konstrukcji zrębowej, szalowany i pokryty gontem, wieża wolnostojąca konstrukcji słupowej. Wewnątrz m.in. Stacje Męki Pańskiej XVIII/XIX w.
Kościół w Grzawie XVI w
Kościół parafialny p.w. Św. Jana Chrzciciela z pocz. XVI w., konstrukcji zrębowej z sobotami, szalowany i pokryty gontem, od zachodu wieża czołowa. We wnętrzu obrazy z XVII i XVIII w., w prezbiterium pozorne okna.
Kościół w Miedźnej XVII w
Kościół parafialny p.w. Św. Klemensa Papieża z XVII w., powiększony XVIII w., konstrukcji zrębowej z sobotami i lisicami, szalowany i pokryty gontem, wieża czołowa konstrukcji słupowej. Wnętrze barokowe z XVIII w.
Kościół w Górze XVI w
Kościół parafialny p.w. Św. Barbary z 2. poł. XVI w., pierwotnie kaplica, powiększony w 1961 r., konstrukcji zrębowej z sobotami i lisicami, szalowany i pokryty gontem, od zachodu wieża czołowa.
Kościół w Starej Wsi XVI w
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1522 r., gruntownie przebudowany w XVII w. Wystrój wnętrza barokowy. Obok dawna szkoła parafialna z 1787 r. We wsi drewniane chałupy z XIX w.
Dla zachęty prezentuję zdjęcia trzech z wymienionych kościołów:
w Zamarskach, Kończycach Wielkich oraz w Kaczycach. Kościoły te pochodzą z XVII – XVIII w. Na pierwszy rzut oka zdaje się, że kościoły są bardzo do siebie podobne. Po przyjrzeniu się widać jednak istotne różnice – zarówno w konstrukcji, pokryciu, jak i w zagospodarowaniu otoczenia.
Kościół w Zamarskach
Kościół w Zamarskach jest nieduży, na podmurówce z kamienia, wieża trochę przysadzista, prosty kształt jej zwieńczenia, tylko jedno okienko w każdej ze ścian. Wieża ta jest najstarszym zabytkiem drewnianym na ziemi cieszyńskiej – o konstrukcji słupowej, wzmocnionej kratownicami i zastrzałami. Przykrycie wieży ma czworokątną podstawę i przechodzi w ośmioboczny stożek. Kościół jest konstrukcji zrębowej.
Uwagę zwracają dodatkowe daszki na ścianach świątyni – być może chroniły one kiedyś, umieszczone na zewnątrz, stacje drogi krzyżowej.
Wyraźnie widać połączenia belek poszczególnych ścian. Zwraca uwagę i trochę razi połączenie starego obiektu z nowymi rynnami. Proste okna ze zwykłymi framugami. W otoczeniu znajduje się cmentarz.
Kościół w Kończycach Wielkich – największy z prezentowanych tu kościołów (największy drewniany na Śląsku Cieszyńskim).
Dość prosty w formie architektonicznej, o konstrukcji zrębowej, na podmurówce. Wieża na podstawie kwadratu, o konstrukcji słupowej, posiada dość bogate zwieńczenie w postaci cebulastego hełmu. Z wieży wychodzą po dwa okienka na każdą ze stron świata. Wyżej, na kolumienkach wsparto dodatkowy, cebulasty dach. Okna proste, wysoko umieszczone, z witrażami.
Ciekawostką jest, że kościół istnieje w miejscu dawnej świątyni. Wobec braku miejsca na nowy, większy kościół, budowano go wokół starego – mniejszego. Przez jakiś czas nowy kościół otulał starszy – jak swego rodzaju futerał.
W otoczeniu kościoła znajduje się pamiątkowy krzyż, na którym umieszczono tablicę upamiętniającą poległych i zaginionych w I wojnie światowej mieszkańców wsi.
Pierwsza pisemna informacja o parafii w Kończycach Wielkich występuje już w 1335 roku – w spisie nuncjusza papieskiego, wymieniającego parafie odprowadzające daninę świętopietrza.
Sama wieś Kończyce Wielkie już w 1305 roku była wzmiankowana jako Kończyce Książęce.
Niedaleko kościoła znajduje się pałac, zbudowany pod koniec XVII w. przez marszałka krajowego Księstwa Cieszyńskiego, barona Jerzego Fryderyka Wilczka. W XIX w. pałac nabyła hrabina Henrietta Larisch von Mnich. Ostatnią właścicielką była hrabina Gabriela von Hun und Hohenstein, żona hrabiego Feliksa Huna-Hohenstein, adiutanta cesarza Franciszka Józefa I. Oboje pochowani są na parafialnym cmentarzu, ulokowanym na terenie podarowanym parafii przez hrabinę. Z cmentarza widać pałac, którego sylwetka prześwituje pomiędzy zimowymi konarami drzew. Spod pałacu zaś widać kościół parafialny.
Obok pałacu znajduje się Kaplica Opatrzności Bożej. Był to pierwotnie obiekt drewniany, a o jego erygowanie starał się u papieża Innocentego XI baron Jerzy Fryderyk Wilczek. W 1767 r. właściciele pałacu wybudowali kaplice murowaną. W oknach prezbiterium kaplicy są dwa witraże wykonane z pleksiglasu – ofiarowane przez teścia jednego z synów hrabiny Thun Hohenstein, pierwszego w Niemczech producenta pleksiglasu.
Niedaleko pałacu rośnie najstarszy na Ślasku dąb szypułkowy – jeden z 15 największych w Polsce. Według pomiarów z 1954 r. miał 840 cm obwodu i 28 m wysokości. Jego wiek określano na około 700 lat.
Kościół w Kaczycach - nieco większy od tego w Zamarskach. Został przeniesiony w latach siedemdziesiątych XX w. z niedalekiej Ruptawy Zwraca uwagę bardzo staranne zagospodarowanie otoczenia. W odróżnieniu o poprzednich kościołów, nie otacza go cmentarz, ale bardzo ciekawa aranżacja leśno – ogrodowa.
Wokół kościoła, wzdłuż jego ścian, znajdują się podcienia z ławkami, z których mogą korzystać wierni podczas letnich nabożeństw. Okna w kościele proste, z witrażami, ale z ciekawszymi obramowaniami.
Teren kościelny odgrodzony od drogi drewnianym parkanem, za którym posadzono rododendrony.
Czasem, jadąc drogą, warto rozejrzeć się po okolicy. Często w pospiechu dnia codziennego umykają nam rzeczy ważne, ciekawe.
Na rozdrożu napotkałem krzyż o niespotykanym raczej na naszym terenie, kształcie. Krzyż prosty, prawie żołnierski. Przejeżdżałem tamtędy nieraz – nigdy go nie zauważyłem. Dopiero kiedy opadły liście, w zimowej scenerii zwróciłem na niego uwagę – stał samotny, smutny, opuszczony. Są na nim dwie tablice – przesłanie po niemiecku i po polsku. Jak się okazało, ustawili go zapewne rodzice – na wieczną pamiątkę po synu, który umarł w trzynastym roku życia.
Nikt teraz krzyżem się nie opiekuje…
Bronisław Szafarczyk
